De relevantie van Jung in de huidige tijd
door Tjeu van den Berk
In 2023 is er een podcast gemaakt waarin Tjeu van den Berk, lid en ambassadeur van onze Vereniging, wordt geinterviewd door Arthur Eaton. Aan het einde van de interessante en meer dan twee uur durende podcast stelt Arthur de vraag aan Tjeu wat de relevantie van Jung is in de huidige tijd.
Tjeu antwoordt dat de huidige tijd er meer dan ooit aan toe is om het gedachtegoed van Jung, wat door veel anderen voor hem en na hem gedragen wordt, te omarmen. Hij noemt drie aspecten uit het gedachtegoed die alle drie met bewustzijn te maken hebben, met onze kijk op ‘leven’.
Hoe wij met het klimaat omgaan, met de natuur, daarvoor is Jung heel relevant. Wij zijn kosmische wezens. De werkelijkheid vormt één geheel, een unus mundus. De gnostici en de alchemisten wisten het al. Aarde en vuur moeten verbonden worden, lucht en aarde eveneens. Het is gewoon een feit dat het subatomaire elektromagnetische veld van de mens verbonden is met het elektromagnetische veld van de zon, met alles. Psyche is overal, niet alleen in de mens. Bewustzijn bestaat buiten de mens, bewustzijn bestaat in het heelal, al vanaf de oerknal. Bomen en wij, zee en wij, zijn één geheel.
Als we de lucht vervuilen, vervuilen we onszelf. Als we een boom omhakken, hakken we onze broer om. Het persoonlijk onbewuste, waarin we allemaal verschillend lijken, is maar een klein laagje. We zijn allemaal als mens hetzelfde in het collectief onbewuste. En dat laatste reikt tot in de atomaire wereld. Onder het menselijke laagje komt de laag van de dieren, zijn we dier, daaronder de laag van de planten, zijn we plant. We zijn het allemaal en allemaal met elkaar verbonden. Die manier van denken, vanuit het collectief onbewus-te, geeft een ander gedrag en is voor onze tijd zeer relevant.
Het tweede aspect gaat over onze dualistische manier van kijken, in termen van goed en kwaad. We zijn er niet, om het goede te doen en het kwade te laten. Goed en kwaad dienen bij elkaar gehouden te worden, zijn in diepste wezen één werkelijkheid. Dood en leven vormen met elkaar één geheel. Eten is gegeten worden, je moet doden om te leven, een trap gaat naar boven en tegelijkertijd naar beneden. God en de duivel zijn broers van elkaar! Alleen het goede willen doen leidt tot farizees gedrag. Jezus zegt het heel pregnant:
‘Wie zonder zonde is, gooie de eerste steen.’ We zijn duister en licht. Op dit moment zijn er veel polariteiten die spelen in de maatschappij. Het gaat er om die als een conjunctie te beleven. Soms moet je liegen, en zou de waarheid spreken, de schade groter maken. De vader van Tjeu stal in de oorlog kolen van de Duitsers. Het was kwaad, maar het was goed voor het gezin, dat weer kon stoken. Al vroeg had Tjeu dit inzicht. Het gaat om yin en yang, met daaronder de Tao-ervaring. Het anders kijken naar goed en kwaad is een grote opgave juist voor deze tijd. ‘Mysterium coniunctionis’ is Jungs belangrijkste werk wat dit aspect betreft.
Het derde aspect gaat over onderricht en opvoeding in symbolisch bewustzijn. Volgens Tjeu is daar in het onderwijs een grote behoefte aan naast alle leerstof waar je cijfers voor haalt. Een begin zou al zijn als bijvoorbeeld in elk lesrooster of curriculum vijf lessen over dromen zouden staan, waarin wordt uitgelegd wat dromen zijn en dat ze iets belangrijks over ons zeggen. Daar bewust van worden, is van groot belang! Enig benul bijbrengen over wat een archetype is, etc. Dan gaat het over subjectieve ervaringen, die minstens zo werkelijk zijn als de ‘objectieve’ kennis waar je cijfers voor haalt. In het onderwijs zou veel meer plaats moeten komen voor het ‘onberekenbare’ en het ‘onuitsprekelijke’, zodat men enig besef van onze ‘participation mystique’ krijgt, dat weer van groot belang is voor de ‘unus mundus’-visie.
verschenen in het Jung Bulletin 2-2024