Column
Paul Revis
Wij leven in een verwarrende wereld. We hoeven maar naar het tv-journaal te kijken om te constateren dat de ene na de andere crisis ons bedreigt: een migratiecrisis, een klimaat-crisis, een ecologische crisis, een energiecrisis, een infor-matiecrisis, een economische crisis, een politieke crisis enz.
Het griezelige is, dat al deze crises een mondiale omvang hebben. We kunnen zelfs stellen dat we in een soort Derde Wereldoorlog zijn beland. Die oorlog wordt in bepaalde gebieden – zoals op dit moment in Oekraïne, Gaza en Jemen – met wapens gevoerd, maar is toch ‘mondiaal’ te noemen, omdat in samenhang hiermee een mediastrijd met fake news wereldwijd wordt uitgevochten.
De mens heeft een ‘bewustzijnslaag’ om de aarde gespannen.
Verschillende onderzoekers hebben dit mondiaal verschijnsel onderzocht. leder van hen heeft die laag onder een eigen hoek bestudeerd en als gevolg daarvan een eigen naam gegeven We noemen enkele voorbeelden: het collectief onbewuste (Jung), het Akasha veld (Laszlo), de morfogenetische velden (Sheldrake), Gaia (Lovelock), het levensweb (Capra) en de noösfeer (Teilhard de Chardin).
In dit verband is ‘noösfeer’ de beste benaming, omdat ze aansluit bij het rijtje barysfeer, lithosfeer, hydrosfeer, atmosfeer en biosfeer. In de loop der tijden is de aarde omwikkeld met deze ‘sferen’ of ‘lagen’. Recentelijk is daar de ‘noösfeer’ bijgekomen. De naam is afgeleid van het Griekse woord ‘noes’ dat ‘geest’ betekent. Deze geestelijke laag – ook wel denklaag’ genoemd – bevat de ‘sporen van het denken’, zoals steden, fabrieken, bewerkt land, auto’s, vliegtuigen, internet enz.
Lange tijd is de mens een onderdeel geweest van de biosfeer (de laag planten en dieren). Als jager-verzamelaar bracht hij nauwelijks verandering aan in zijn omgeving. Dat veranderde toen hij de landbouw ontdekte en er verschillende beschavingen ontstonden. Onderling hadden die beschavingen echter geen contact.
De mensheid is nog maar sinds kort van een expansiefase naar een compressiefase overgestapt. In de expansiefa-se hebben de mensen zich verspreid over de aardbol. In de compressiefase zijn er geen lege plekken meer op de landkaart en begint de opbouw van de noösfeer. Door het gelijkblijvende oppervlak van de aardbol en de extreme groei van de mensheid ontstaat er een enorme drukwerking.
Mondiale problemen zoals migratie en energievoorziening kunnen niet door een nationale regering worden opgelost, maar vragen om een mondiale aanpak. Dat betekent niet dat het nationale bestuur overbodig is geworden. Integendeel: nationale, provinciale en gemeentelijke besturen moeten binnen de context van een wereldregering hun onmisbare bijdrage leveren.
De aardbol wordt een denkend hoofd, waarvan ieder menselijk individu een hersencel vormt. Juist dit perspectief jaagt ons schrik aan en daar geven de huidige omstandigheden ook alle aanleiding toe. Wereldwijd zijn totalitaire regimes in opkomst. En toch… we hebben geen keus: het is ‘Eén wereld of geen wereld’. Wat wij op het ogenblik om ons heen zien, zijn de barensweeën van de noösfeer. En zoals bij de individuele hersenen iedere cel moet kunnen functioneren ter wille van een gezond denken, zo moet ook bij het mondiale denken ieder individu kunnen functioneren, maar dan niet als mier in een mierenhoop, maar als zelfstandig denkend individu. Hier komt de betekenis van Jung naar voren. Hij laat zien hoe in het individuatieproces het individu zich kan ontwikkelen tot een psychisch volwassen persoon. Daarmee is ook gezegd dat een gezonde noösfeer alleen maar kan functioneren op basis van psychisch gezonde personen.
verschenen in het Jung Bulletin 3-2024